Ο Τύπος και τα Ευρωπαϊκά ΜΜΕ απέναντι στην οικονομική κρίση

Ο Υφυπουργός Εσωτερικών, Αποκέντρωσης και Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης – Κυβερνητικός Εκπρόσωπος, Βουλευτής ΠΑΣΟΚ Ροδόπης, Γιώργος Πεταλωτής, την Πέμπτη 18 Νοεμβρίου 2010 ήταν ομιλητής στο Διεθνές Συνέδριο με θέμα «ο Τύπος και τα Ευρωπαϊκά ΜΜΕ απέναντι στην οικονομική κρίση», που συνδιοργάνωσαν το Γραφείο του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου στην Ελλάδα, η Αντιπροσωπεία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής στην Ελλάδα, και οι Πρεσβείες της Ουγγαρίας, της Γαλλίας, του Βελγίου, της Ισπανίας, της Ιταλίας και της Γερμανίας στην Ελλάδα. Ο χαιρετισμός του βουλευτή Ροδόπης στο συνέδριο, είχε ως εξής:
«Είναι ιδιαίτερα σημαντικό και τιμητικό για μένα, να συμμετέχω σήμερα σε μια πολύ ενδιαφέρουσα συζήτηση, με σημαντικούς ανθρώπους της πολιτικής, του Τύπου και της Επικοινωνίας από όλη την Ευρώπη, και μάλιστα σε ένα τόσο ενδιαφέρον και επίκαιρο ζήτημα όπως είναι τα Ευρωπαϊκά ΜΜΕ απέναντι στην κρίση αυτή που αντιμετωπίζει η Ευρώπη, αλλά και γενικότερα ο κόσμος σήμερα.
Θα ήθελα να αναφερθώ για λίγο στο τι ακριβώς είναι “κρίση”. Ένας πολύ απλός ορισμός είναι ότι κρίση είναι η διακοπή ή η διαταραχή μιας ομαλής πορείας. Από ακαδημαϊκή σκοπιά, με τον ορισμό, την διαχείριση και τελικά την επίλυση μιας κρίσης ασχολείται ένα ευρύτατο πεδίο επιστημών όπως είναι οι πολιτικές επιστήμες, η ψυχολογία, η θεωρία των παιγνίων, ακόμα και η Στατιστική.
Όλοι μας έχουμε βρεθεί αντιμέτωποι με την αντιμετώπιση μιας κρίσης στην καθημερινή μας ζωή. Η επίλυση ενός προβλήματος στον εργασιακό μας χώρο, η διένεξη με έναν γείτονα, η απόφαση για το πως θα ξοδευτεί ο οικογενειακός προϋπολογισμός είναι μικρά καθημερινά παραδείγματα όπου ο καθένας από μας έχει κληθεί να διαχειριστεί μια μικρή κρίση, να αποτρέψει το ξέσπασμά της ή να την επιλύσει.
Μια κρίση είναι σαφώς πιο πολύπλοκη όταν ανάμεσα σε δύο “συγκρουόμενους παίκτες”, μεσολαβεί ένα τρίτο μέλος που μεταφέρει πληροφορίες από τον ένα στον άλλο. Είναι φανερό και κατανοητό πως ο τρόπος που θα επιλέξει να μεταφέρει τις πληροφορίες θα είναι καθοριστικός για την έκβαση της κρίσης.
Εδώ ακριβώς μπαίνει ο ρόλος του Τύπου σε μια κρίση. Η πρώτη επίδραση μιας κρίσης, κυρίες και κύριοι, είναι ψυχολογική. Επιδρά καταλυτικά στην ψυχολογία των πολιτών, του φρονήματός τους και των διαθέσεών τους. Είναι πλήθος τα ιστορικά παραδείγματα τους πως χρησιμοποιήθηκαν τα Media σε περιόδους κρίσεων τόσο όταν το διακύβευμα ήταν εδαφικό, όσο και όταν είναι οικονομικό. Ο ρόλος των Media, ειδικά σε μία χρηματοπιστωτική και οικονομική-πολιτική κρίση, όπως αυτή που βιώνουμε από το 2008 είναι καταλυτικός.
Η ραγδαία εξέλιξη της τεχνολογίας, έχει επιτρέψει και την παράλληλη ραγδαία πρόοδο των ΜΜΕ σε παγκόσμιο επίπεδο. Πλάι στα παραδοσιακά ΜΜΕ, έχουν εμφανιστεί πλέον τα λεγόμενα “Νέα Μέσα”, που ξεπηδούν κυρίως από το internet όπως τα μεγάλα ειδησεογραφικά portals και τα γνωστά μας blogs. Η παραμικρή πληροφορία πλέον διακινείται με ιλιγγιώδη ταχύτητα, σε κάθε μήκος και πλάτος του πλανήτη, ενώ ο ανταγωνισμός μεταξύ των Μέσων, πολλές φορές αποβαίνει εις βάρος της ποιότητας της είδησης. Οι πολίτες δέχονται καθημερινά καταιγισμό πληροφόρησης, που συχνά θολώνει το πραγματικό μήνυμα, δημιουργώντας σύγχυση παρά πραγματική ενημέρωση.
Σε περιόδους κρίσεων, κατά το παρελθόν, οι κυβερνήσεις προσπάθησαν να χειραγωγήσουν τα media, καθιστώντας ελεγχόμενη την πληροφόρηση, μεταμορφώνοντάς τα έτσι στην ουσία σε όπλο, σε εργαλείο της εξουσίας υπέρ του επιδιωκόμενου σκοπού. Αυτό συνέβη κατά συρροή στους παγκόσμιους πολέμους, στην κρίση των πυραύλων της Κούβας, ακόμα όμως και πιο πρόσφατα όπως στον πρώτο πόλεμο του Ιράκ. Σήμερα - ευτυχώς - είναι πραγματικά αμφίβολο αν μπορεί να γίνει αυτό, γιατί όσο πιο μεγάλη είναι η διασπορά των media, τόσο πιο δύσκολη είναι η χειραγώγησή τους από την εκάστοτε εξουσία.
Θα ήθελα σε αυτό το σημείο να αναφερθώ στον ρόλο που διαδραμάτισαν τα ευρωπαϊκά ΜΜΕ στην παρούσα χρηματοπιστωτική κρίση χρησιμοποιώντας σαν περιπτωσιολογικό παράδειγμα την Ελλάδα.
Όπως όλοι γνωρίζουμε, η κρίση ξεκίνησε το 2008 από τις ΗΠΑ, με το κραχ των στεγαστικών δανείων στην εκεί αγορά, γεγονός το οποίο εξέθεσε σε μεγάλο κίνδυνο τις αμερικανικές τράπεζες και συνεπώς και όσες άλλες τράπεζες είχαν στην κατοχή τους τα λεγόμενα “τοξικά” αυτά προϊόντα. Το φαινόμενο του “spill over” (διάχυση) - που διακατέχει την αλληλοεξαρτούμενη παγκόσμια καπιταλιστική οικονομία - λειτούργησε, διαχέοντας την κρίση και στην Ευρώπη αλλά και σε όλο τον υπόλοιπο κόσμο.
Η Ελλάδα άργησε να μπει στην κρίση. Όχι γιατί ήταν “απόλυτα θωρακισμένη” όπως διέδιδε η τότε κυβέρνηση το 2008, αλλά απλά επειδή εμφάνιζε υστέρηση στην εξέλιξή της ως κράτος και ως αγορά, σε σχέση με τις πιο προηγμένες δυτικοευρωπαϊκές χώρες. Το τραπεζικό σύστημα της χώρας ήταν και είναι πιο “παραδοσιακό”, χωρίς τα μεγάλα ανοίγματα και την μεγάλη έκθεση σε προηγμένα χρηματοοικονομικά εργαλεία, όπως συμβαίνει σε άλλες χώρες. Το κράτος ήταν βυθισμένο σε μια πελατειακή λογική και έπασχε από χρόνιες παθογένειες. Αυτά όλα, στιγμιαία φάνηκαν να ευνοούν την Ελλάδα. Αποδείχτηκε όμως πως - όσο αφορά τον διογκωμένο δημόσιο τομέα της χώρας - ήταν και η μεγάλη αδυναμία, που μας έφερε στο χείλος της καταστροφής.
Η Ελλάδα αντιμετώπιζε σοβαρό πρόβλημα διεθνούς αξιοπιστίας, πρώτα και πάνω απ’ όλα. Ήμασταν αναγκασμένοι, όταν αναλάβαμε την εξουσία, αφενός να απομακρυνθούμε προσωρινά από τις προεκλογικές μας δεσμεύσεις και αφετέρου να ξεκινήσουμε έναν πραγματικό διπλωματικό μαραθώνιο με σκοπό να πείσουμε για τις προθέσεις μας, ότι δηλαδή ειλικρινά σκοπεύουμε να βάλουμε σε τάξη τα του οίκου μας.
Η στάση των ευρωπαϊκών αλλά και των διεθνών ΜΜΕ, εκείνη την περίοδο υπήρξε από επικριτική ως και τα όρια της λοιδορίας. Να επισημάνω ότι από τον Οκτώβριο του 2009 μέχρι το Νοέμβριο του 2010 καταγράφηκαν μόνο στα ευρωπαϊκά ΜΜΕ, έντυπα και ηλεκτρονικά, 21.660 δημοσιεύματα που αναφέρονταν στην οικονομική κατάσταση της Ελλάδας. Τα ευρωπαϊκά ΜΜΕ αναπαρήγαγαν, για ένα μεγάλο διάστημα, απαξιωτικούς χαρακτηρισμούς για την Ελλάδα και τους Έλληνες. Πρόβαλλαν μια κακή εικόνα ενός ράθυμου, απροσάρμοστου λαού που βασίζεται στη βοήθεια άλλων, εικόνα που ουδεμία σχέση βέβαια είχε με την πραγματικότητα. Οι επίδραση αυτής της αντιμετώπισης ήταν πολλαπλή. Δημιουργούσε αρνητικό κλίμα στις ευρωπαϊκές κοινωνίες, δημιουργούσε μια επικίνδυνη στερεότυπη εικόνα, έθετε σε δεύτερη μοίρα την ευρωπαϊκή αλληλεγγύη, ενώ παράλληλα έστελνε το μήνυμα στους Έλληνες, ότι “σε όλο αυτό είσαστε μόνοι σας”. Τα ελληνικά ΜΜΕ αναπαρήγαγαν τα επικριτικά σχόλια του ευρωπαϊκού τύπου, δημιουργώντας, με τη σειρά τους, αρνητικά συναισθήματα στους κατεξοχήν και εξ’ ορισμού φιλοευρωπαίους πολίτες μας.
Να σας θυμίσω εδώ, το άσχημο κλίμα που δημιουργήθηκε - σε επίπεδο πολιτών - μεταξύ Γερμανίας και Ελλάδας με αφορμή ένα άσεμνο και ατυχές πρωτοσέλιδο γερμανικού περιοδικού. Η αναπαραγωγή, τα σχόλια εκατέρωθεν και η ψυχολογική φόρτιση των δύο λαών δημιούργησαν, πρόσκαιρα, συνθήκες κρίσης, η οποία ποτέ δεν υπήρξε στην πραγματικότητα σε επίπεδο ηγεσιών. Οι εντυπώσεις όμως παρέμειναν και οφειλόταν ξεκάθαρα σε μια υπερβολική αντιμετώπιση του προβλήματος της Ελλάδας από ένα γερμανικό έντυπο. Δημιουργήθηκε στους Γερμανούς πολίτες η εντύπωση πως αυτοί πρέπει να πληρώσουν για την κρίση της Ελλάδας, κάτι που φυσικά δεν ισχύει, μιας και μιλάμε για δάνεια, τα οποία θα αποπληρωθούν και μάλιστα με κέρδος για τους ίδιους αφού το επιτόκιο είναι πολύ μεγαλύτερο από αυτό που δανείζονται οι γερμανικές τράπεζες.
Μια ακόμα περίπτωση αρνητικής αντιμετώπισης που, κατά τη γνώμη μου, απορρέει από τη μεγάλη διασπορά και των ανταγωνισμό μεταξύ των ΜΜΕ, ήταν η σχεδόν άκριτη υιοθέτηση από τα ευρωπαϊκά αλλά και τα ελληνικά ΜΜΕ, δηλώσεων ανώνυμων “δήθεν” αρμόδιων αξιωματούχων της Ελληνικής Κυβέρνησης για την πορεία της οικονομίας. Οι αρνητικές αυτές δηλώσεις αναπαράγονταν παντού, δημιουργούσαν σύγχυση στις αγορές, ανεβαζοκατέβαζαν κατά το δοκούν τα περίφημα spreads, ενώ παράλληλα αποπροσανατόλιζαν τους πολίτες στο εσωτερικό της χώρας από τον πραγματικό στόχο που ήταν η σωτηρία της χώρας. Οικονομολόγοι από όλο τον κόσμο, με δηλώσεις και συνεντεύξεις τους προδίκαζαν την ελληνική χρεοκοπία, το φαινόμενο του ντόμινο, μέχρι και το τέλος του ευρώ. Είναι εύκολο να αντιληφθεί κανείς τι ψυχολογία δημιούργησαν όλα αυτά στην ευρωπαϊκή κοινή γνώμη εις βάρος της Ελλάδας, αλλά και στον Ελληνικό λαό, ο οποίος θα υπέφερε τις συνέπειες μιας πιθανής χρεοκοπίας.
Ωστόσο, χάρη στις έντονες προσπάθειες και την ωριμότητα του ελληνικού λαού, στην αποφασιστικότητα και την εθνικά υπεύθυνη στάση της παρούσας κυβέρνησης, η χρεοκοπία αποφεύχθηκε. Δημιουργήθηκε ο μηχανισμός στήριξης, η Ελλάδα προχώρησε σε πολλές, ριζικές αλλαγές, όλοι μας κληθήκαμε να θυσιάσουμε προσωρινά μέρος της ευημερίας μας, ώστε να ορθοποδήσει η χώρα. Με την πρόσφατη ψήφο τους οι πολίτες ζήτησαν σταθερότητα στη χώρα και συνέχιση της πορείας. Οι θυσίες όλων μας, πιάνουν τόπο και αυτό είναι κάτι που το αντιλαμβάνονται και οι πολίτες αλλά και τα ΜΜΕ.
Τα ευρωπαϊκά ΜΜΕ έχουν πλέον - με ελάχιστες ad hoc εξαιρέσεις -πάψει να αναφέρονται επικριτικά στην Ελλάδα, αναγνωρίζοντας την γενικευμένη προσπάθεια λαού και κυβέρνησης. Τα σχόλια είναι πλέον διαφορετικά. Ο Πρωθυπουργός, Γιώργος Παπανδρέου δεν αντιμετωπίζεται πλέον σχεδόν ως “επαίτης” όπως πριν αλλά ως ένας μοντέρνος μεταρρυθμιστής, αποφασισμένος να αλλάξει οριστικά τα κακώς κείμενα και το πρόσωπο της χώρας. Ακόμα περισσότερο, παρουσιάζεται ως ο εκφραστής των χωρών του Νότου. Σήμερα μάλιστα στους Financial Times, ένα κλασικό έντυπο που ασκεί σημαντική επιρροή στην βρετανική κοινή γνώμη και που επανειλημμένα υπήρξε πολύ επικριτικό, ο Πρωθυπουργός φέρεται ως ο “εκφραστής του θυμού των Ευρωπαίων” έναντι της Γερμανίας, γράφοντας χαρακτηριστικά πως “τόλμησε να αναφέρει δημόσια, αυτό που ανώτατοι αξιωματούχοι ψιθύριζαν σε κατ’ ιδίαν συζητήσεις εδώ και εβδομάδες”.
Μια τελευταία διάσταση του θέματος που συζητάμε εδώ σήμερα και θα ήθελα να αναλύσω, είναι το πως η κρίση χτύπησε τα ίδια τα ΜΜΕ. Ασφαλώς, σε μια γενικευμένη χρηματοπιστωτική κρίση, δεν ήταν δυνατόν τα ΜΜΕ να παραμείνουν αλώβητα, καθώς δεν παύουν να είναι και αυτά επιχειρήσεις που αποτελούνται από εργαζομένους. Τα ΜΜΕ, άλλοτε περισσότερο και άλλοτε λιγότερο επλήγησαν από την γενικότερη σφιχτή πολιτική που ακολουθούν τα ευρωπαϊκά κράτη.
Η μείωση της κατανάλωσης πανευρωπαϊκά, επέφερε και την ανάλογη μείωση στις δαπάνες για διαφήμιση και συνεπώς όλο και μικραίνει η πίτα που μοιράζονται τα ΜΜΕ. Αυτό έχει επακόλουθες επιπτώσεις στις εργασιακές σχέσεις και ο κλάδος των εργαζομένων στα ΜΜΕ υφίσταται και αυτός ότι και άλλοι κλάδοι.
Επιπλέον, με βάση την ψυχολογική διάσταση και επίπτωση μιας κρίσης - που ανέλυσα προηγουμένως - οφείλουμε να αναγνωρίσουμε πως ο δημοσιογράφος που παράλληλα είναι και πολίτης της Ευρώπης ή της Ελλάδας, αντιμετωπίζει την δική του ιδιαίτερη ψυχολογική πίεση, η οποία σαφώς και επηρεάζει την φύση και την ποιότητα της δουλειάς του, όπως άλλωστε και του κάθε εργαζόμενου ο οποίος αισθάνεται λιγότερο ή περισσότερο κάποια εργασιακή ανασφάλεια. Είναι η φύση της δουλειάς του δημοσιογράφου όμως τέτοια, που πρέπει ακριβώς να ισορροπήσει σε αυτά του τα συναισθήματα. Είμαι σίγουρος πως οι δημοσιογράφοι που βρίσκονται μεταξύ μας, αντιλαμβάνονται πλήρως τι εννοώ.
Συμπερασματικά, θα ήθελα να τονίσω πως ο ρόλος των ΜΜΕ κατά τη διάρκεια μιας κρίσης είναι ιδιαίτερος και με αυξημένη ευθύνη. Όχι μόνο αυξάνεται ο ανταγωνισμός μεταξύ των media αλλά αυξάνονται οι απαιτήσεις των πολιτών για σωστή και γρήγορη ενημέρωση. Σε αυτό το πλαίσιο τα ευρωπαϊκά media πρέπει - και το πράττουν - να κάνουν την αυτοκριτική τους.
Η δουλειά τους είναι να παρουσιάζουν αντικειμενικά τα γεγονότα, χωρίς να παρασύρονται από την δεδομένη - και κατανοητή ψυχολογική πίεση - ή από συγκυρίες. Ακριβώς γιατί με τη στάση τους επηρεάζουν τους πολίτες που απευθύνονται αλλά και όλους τους πολίτες της Ευρώπης.
Για εμάς ως Ελληνική κυβέρνηση, η στάση πολλών ευρωπαϊκών ΜΜΕ, υπήρξε ένα ακόμα εμπόδιο το οποίο έπρεπε να υπερπηδήσουμε. Ένα πρόσθετο βάρος, ακριβώς γιατί επηρεάζουν και τους δικούς μας πολίτες και συνεπώς την πορεία και της δικής μας χώρας, χωρίς βέβαια να παραβλέπουμε και τις δικές μας διαχρονικές ευθύνες για την στάση τους.
Η Ελλάδα βρίσκεται αυτή τη στιγμή στην διαδικασία εφαρμογής του πιο φιλόδοξου προγράμματος διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων και εξυγίανσης που έγινε ποτέ στη χώρα. Φυσικά και υπάρχουν και πάντα θα υπάρχουν εμπόδια αλλά είναι τέτοια η βούληση των πολιτών μας για αλλαγές και η αποφασιστικότητα της κυβέρνησης να ξεπεράσει χρόνιες παθογένειες και δεσμά του παρελθόντος που είμαστε σίγουροι πως θα σας εκπλήξουμε ευχάριστα και θα σας προσφέρουμε πλήθος καλών ειδήσεων από δω και στο εξής.
Κλείνοντας την ομιλία μου, θα ήθελα ειλικρινά να σας ευχαριστήσω θερμά. Είμαι σίγουρος ότι θα ακολουθήσει μια πολύ ενδιαφέρουσα συζήτηση, για ένα τόσο σοβαρό θέμα και θα βγουν πολύτιμα συμπεράσματα».