Η διαπεριφερειακότητα του τοπικού στον πολιτισμό

Τη δική του ματιά για τη Θράκη, τα συγκριτικά πλεονεκτήματα και τις δυνατότητες ανάπτυξής της, παρουσίασε ο δημοσιογράφος και εκδότης Σταύρος Παπαθανάκης στο βιβλίο του «Μια Αφήγηση για τη Θράκη» στην Κομοτηνή! Πρόκειται για ενενήντα κείμενα που έγραψε μετά την επιστροφή του στο Τρίγωνο του Έβρου και έχουν φιλοξενηθεί στο περιοδικό «Βορέας» που εκδίδει ο ίδιος.
Η εκδήλωση με θέμα «Η διαπεριφερειακότητα του τοπικού στον πολιτισμό», πραγματοποιήθηκε την Δευτέρα 2 Μαΐου 2011 στις 7 το απόγευμα στην Αίθουσα του Επαγγελματικού και Βιοτεχνικού Επιμελητηρίου Ροδόπης.
Ομιλητής στην εκδήλωση ήταν και ο Θανάσης Αντωνίου, δημοσιογράφος και ειδικός σύμβουλος σε θέματα τύπου του Περιφερειάρχη Ανατολικής Μακεδονίας – Θράκης. Θέμα της ομιλίας του «ο ρόλος των περιφερειακών ΜΜΕ στην ανάδειξη της πολιτιστικής κληρονομιάς» και αυτή έχει ως εξής:
«Κυρίες και κύριοι
Αποτελεί ιδιαίτερη τιμή για μένα να βρίσκομαι σήμερα εδώ μεταξύ εξαιρετικών πνευματικών ανθρώπων με αφορμή το βιβλίο του φίλου και συναδέλφου Σταύρου Παπαθανάκη «Μία αφήγηση για τη Θράκη».
Η έκδοση αποτελεί ουσιαστικά το απάνθισμα πολλών και σημαντικών άρθρων του συγγραφέα τα οποία δημοσιεύτηκαν στο τελευταίο πνευματικό του παιδί., την μηνιαία επιθεώρηση όπως την ονομάζει ,τον ΒΟΡΕΑ.
Η αφήγηση για τη Θράκη, είναι η αφήγηση του ΒΟΡΕΑ Σταύρου Παπαθανάκη ,ενός σύγχρονου προφήτη της εποχής μας που οι θέσεις ,απόψεις και ερευνητικές του ματιές, επιβεβαιώνουν με τρόπο κατηγορηματικά ευθύ ,την δική του ματιά στην σύγχρονη ιστορία της Θράκης ,μέσα από το πρίσμα μίας νέας αυτοσυνειδησίας που ξεπερνά τα στενά γεωγραφικά τοπικιστικά όρια και επεκτείνεται σε μια ευρύτερη περιφερειακότητα.
Ο Σταύρος τον οποίο γνωρίζω προσωπικά πολλά χρόνια ,μέσα από τις ιδέες και τις απόψεις του, και που πάντοτε, μιλούσε για το υπερτοπικό και το περιφερειακό, νομίζω ότι σήμερα δικαιώνεται αφού οι πολιτικές και οικονομικές εξελίξεις επιβεβαιώνουν οριστικά ότι ο μόνος δρόμος της περιφέρειας μας προς το μέλλον, δεν μπορεί παρά να περιλαμβάνει ενεργές και ζώσες δυνάμεις του παρόντος, να συνθέτει αρχετυπικά σύμβολα του μυθολογικού ή του ιστορικού παρελθόντος και να δημιουργεί μία νέα πρόταση η οποία και θα είναι γέννημα αυτής της ζύμωσης ,αυτής της αναγεννητικής καταιγίδας.
Για τον Σταύρο ο Τόπος σήμερα είναι η Περιφέρεια με την όποια της διάσταση και διέυρυνση.
Παρότι γνώριζα το Σταύρο καιρό ομολογώ ότι όταν διάβασα τα πρώτα τεύχη του ΒΟΡΕΑ έμεινα άφωνος από τον όγκο της ερευνητικής γνώσης που περιελάμβαναν.
Ορισμένα τεύχη του περιείχαν τόσα δημοσιογραφικά και ερευνητικά δεδομένα , που κατά την ταπεινή μου άποψη μόνο για κάποια από τα άρθρα του, κάποιος άλλος ερευνητής ίσως να εργαζόταν πολλά χρόνια από τη ζωή του για να τα αναζητήσει. Και είναι τύχη αγαθή που ο συγγραφέας κοινωνεί με το αναγνωστικό κοινό του τις θέσεις του καθιστώντας τες αντικείμενο δημόσιας διεργασίας και διαβούλευσης.
Ο ΒΟΡΕΑΣ του Σταύρου Παπαθανάκη είναι μία σύγχρονη κιβωτός του Θρακικού ελληνισμού, ένα κομμάτι της σύγχρονης κουλτούρας του τόπου μας που διαπερνά και τέμνει κάθετα και οριζόντια την γεωγραφία αλλά και την ιστορία του .Ο Σταύρος δεν σταματά να ψάχνει ,να ξεχωρίζει, να συνταιριάζει ψηφίδες και να συνθέτει από τη Ορεστιάδα έναν καταπληκτικό καμβά που υπερβαίνει το τοπικό και καθίσταται αμέσως διαπεριφερειακό.
Εδώ θα μου επιτρέψετε να σταθώ και σε έναν μοναδικό ΒΟΡΕΑ με ένα καταπληκτικό αφιέρωμα στην Κομοτηνή της δεκαετίας του 30 με ένα σπάνιο αρχειακό υλικό που δυστυχώς και εδώ αναλαμβάνω την προσωπική μου ευθύνη δεν το αναδείξαμε όσο θα έπρεπε αλλά ποτέ δεν είναι αργά…Νομίζω ότι κάποια στιγμή θα το παρουσιάσουμε και εδώ στην Κομοτηνή….
Αυτό όμως που τελικά με συναρπάζει με τον Σταύρο Παπαθανάκη είναι η αξία που δίνει στην έρευνα και στη μελέτη της ιστορία και των κοινωνικών διεργασιών της όχι μόνο σε τοπικό και περιφερειακό αλλά και σε παγκόσμιο επίπεδο, και που καταλήγει μέσα από αναλυτική σκέψη σε πρόταση αναπτυξιακής πολιτικής.
Και σε μία εποχή κρίσης, μιζέριας απελπισίας ,σε μία τραγικά άνυνδρη εποχή που κυριαρχεί η απαισιοδοξία, ο λαϊκισμός, η οικονομίστικη κοινωνική αντίληψη, δουλειές σαν του Σταύρου είναι οάσεις πραγματικές.
Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα μίας άλλης αντίληψης των πραγμάτων είναι και αυτή καθαυτή η εκδήλωση που με αφορμή το βιβλίο συνιστά από μόνη της ένα πολιτιστικό γεγονός με τους υπόλοιπους ομιλητές σπουδαίους και με σφραγίδα στον πολιτισμό και στην σύγχρονη επιστημονική γνώση. Ανθρώπους που η ιστορία θα κατατάξει ανάμεσα στους σπουδαίους που πέρασαν από τον τόπο.
Όλα τα παραπάνω λοιπόν και με αφορμή τον ΒΟΡΕΑ προκύπτει και η σχέση των περιφερειακών Μέσων Ενημέρωσης με τον πολιτισμό.
Ξεκινώντας ίσως και λίγο στεγνά θα έλεγα ότι και αυτή και μόνο η ύπαρξη δεκάδων πρωτίστως εντύπων αλλά και ηλεκτρονικών, ραδιοφώνων, τηλεοράσεων και ιντερνετικών μέσων ενημέρωσης στην περιφέρεια μας αποτελεί από μόνη της στοιχείο πολιτισμού, πλουραλισμού και δημοκρατίας. Και σε μία περιοχή που η πολυφωνία και η ανοχή στο άλλο ήταν για πολλά χρόνια ζητούμενο, συνιστά μία εξαιρετική κατάκτηση.
Επιτρέψτε μου να υπεραμυνθώ των περιφερειακών δυνάμεων της ενημέρωσης ,και επιμένω στις ενεργές αυτές δυνάμεις και όχι μόνο κατ ανάγκη στους δημοσιογράφους, συντάκτες και εκδότες, απέναντι στην ομογενοποιημένη πληροφόρηση που προσφέρουν τα κεντρικά μέσα ενημέρωσης.
Ναι στα περιφερειακά μέσα ενημέρωσης ο πολιτισμός είτε ως στοιχείο της παράδοσης, είτε ως στοιχείο ιστορικής αυτογνωσίας, είτε ως απλή καταγραφή ενός γεγονότος υπάρχει. Και αποτελεί ίσως εκείνο το διαφοροποιητικό στοιχείο των περιφερειακών δυνάμεων που επιμένουν να αντιστέκονται στην υποκουλτούρα, την αναξιοπρέπεια, την συνθλιβή αξιών, ιδεών και προσωπικοτήτων στο βωμό της κυκλοφορίας και της τηλεθέασης. Απέναντι στην ποσοτική προσφορά που πολτοποιεί και ισοπεδώνει, η περιφέρεια αντιτάσσει την ποιοτική διαφοροποίηση, την δική της διαφοροποιημένη αξιακή ταυτότητα.
Ναι σε ένα περιφερειακό μέσο ενημέρωσης μία πολιτιστική εκδήλωση με ευρύτερες προεκτάσεις μπορεί να γίνει πρωτοσέλιδο. Αναρωτηθείτε αν το ίδιο μπορεί να συμβεί σε κεντρικό μέσο ενημέρωσης στην περίπτωση φυσικά που δεν συμπεριλαμβάνει κάποιο οικονομικό ή άλλο σκάνδαλο στην διοργάνωσή του.
Ειδικά στην περιοχή μας η ανάδειξη της πολιτιστικής μας κληρονομιάς, η προάσπιση μίας σύνθετης διαπολιτσμικής ταυτότητας αποτέλεσαν ιστορικά χρέη του τοπικού τύπου με ανυπολόγιστη προσφορά αφού συχνά η πίεση των μέσων σε συνάρτηση με τις ενεργές δυνάμεις του τόπου λειτούργησαν καταλυτικά σε θέματα όπως το αίτημα της επανάχρησης του Αρχαίου Θεάτρου της Μαρώνειας, αξιοποίησης ιστορικών μνημείων κα.
Ο όρος Πολιτισμός ωστόσο δεν περιορίζεται μόνο στην καλλιτεχνική παραγωγή και στην προώθηση της αλλά περιλαμβάνει και μια βασική έκφραση των δημοκρατικών θεσμών, στο πλαίσιο των οποίων η τέχνη και ο πολιτισμός υπηρετούν την ενίσχυση της κοινωνικής συμμετοχής και την προάσπιση αξιών και ηθών σε έναν κόσμο που βάλλεται από καθοριστικές αλλαγές. Τέχνη και πολιτισμός καθορίζουν την πνευματική ταυτότητα των ανθρώπων, ενδυναμώνουν την κοινωνική συνοχή, αντικατοπτρίζουν την ίδια την κοινωνία, αντανακλούν τον τρόπο ζωής της, προτείνουν στάσεις, προσδιορίζουν κατευθύνσεις και καθιστούν απαραίτητη τη συμμετοχή μας στις διαδικασίες της πολιτιστικής παραγωγής.
Τα πάντα στη ζωή λοιπόν είναι πολιτισμός.
Τα ΜΜΕ εδώ και καιρό και στην περιφέρειά μας έχουν κατανοήσει την ανάγκη ενός περιφερειακού ανοίγματος όχι ως απότοκου πολιτικών εξελίξεων αλλά ως ανάγκη επιβίωσης σε μία εποχή που πλέον το τοπικό δίνει τη θέση του στο υπερτοπικό.
Και όταν η ίδια η κοινωνία με τις οικονομικές της εκφάνσεις περιφερειοποιεί πλέον τις διεργασίες της ,τα μέσα ενημέρωσης που βρίσκονται σε καθημερινό διάλογο μαζί της ,αρχίζουν να στρέφονται πλέον σε αυτόν τον περιφερειακό συντονισμό. Και ενώ πριν από λίγα χρόνια εντόπιζε κανείς διάσπαρτες φωνές τοπικισμού, φανατισμού, φονταμενταλισμού σήμερα όλο και περισσότερο δημιουργείται μία περιφερειακή κουλτούρα ενημέρωσης .Φυσικά οι αυτοδιοικητικές διεργασίες συνέτειναν σε αυτό την εξέλιξη μοιραία, ωστόσο ο σπόρος είχε καλλιεργηθεί από καιρό.
Σήμερα γίνεται σαφές όλο και περισσότερο ότι το πρόβλημα της Ορεστιάδας είναι και πρόβλημα της Κομοτηνής. Ότι ο αποκλεισμός της Σαμοθράκης ή η ενίσχυση της Θάσου θα έχει επιπτώσεις ή θετικές αναπτυξιακές συνέπειες σε περιφερειακό επίπεδο.
Ξαναγυρνώ στον πολιτισμό για να υπογραμμίσω την άρρηκτη σχέση της παραγωγής πολιτιστικού προϊόντος ,χωρίς να δαιμονοποιώ τον όρο με τα Μέσα ενημέρωσης. Εκπομπές πολιτισμού και διάσωσης της παράδοσης, η στήριξη εκδηλώσεων, η διοργάνωση εκδηλώσεων ακόμη και η απλή καταγραφή δρωμένων έχουν ταυτοποιήσει πολλά μέσα ενημέρωσης με την σύγχρονη πολιτιστική δημιουργία καθιστώντας τους διαχρονικούς διαύλους επικοινωνίας των σύγχρονων ανθρώπων τόσο με το παρελθόν τους όσο και με το μέλλον. Το σημερινό παρών άλλωστε είναι το παρελθόν του μέλλοντος.
Τα Μέσα Ενημέρωσης της περιφέρειας λοιπόν ακόμη αντιστέκονται και αποτελούν την κιβωτό μίας παράδοσης, μίας πολιτιστικής κουλτούρας που διαμόρφωσε την διαχρονική ταυτότητα του τόπου μας.
Σήμερα ζούμε μία μεταλλαγή, πολλές φορές βίαιη της κοινωνίας. Αυτό δεν θα μπορούσε να αφήσει ανεπηρέαστο και τον περιφερειακό τύπο που περνά το δικό του Γολγοθά και δίνει τον δικό του σκληρό αγώνα επιβίωσης. Οι όροι έχουν αλλάξει ,η οικονομία είναι πλέον αμείλικτη, ο παραδοσιακός τρόπος μετάδοσης των πληροφοριών αλλάζει .
Μέσα σε αυτήν την κρίση, που είναι κρίση επιβίωσης και για τον τύπο ,ο πολιτισμός έχει χώρο. Πουλάει; Μία γρήγορη απάντηση και εύκολη θα ήταν πως όχι. Και πως σε μία πραγματικότητα με άλλες προτεραιότητες ,ζητήματα πολιτισμού μοιάζουν με πολυτέλεια.
Και ίσως σιγά σιγά δώσουν χώρο σε πιο αγοραία ή εύκολα προϊόντα γιατί όπως και να το κάνουμε ο πολιτισμός κοστίζει και απαιτεί διεργασίες και σκληρή δουλειά. Αλλιώς δεν είναι πολιτισμός …
Προσωπικά πιστεύω ότι η πορεία αυτή οδηγεί μοιραία στο τέλος. Και τούτο γιατί προσθέτει και τοπικές δυνάμεις σε αυτήν την πολτοποιητική ομογενοποιημένη τακτική την οποία διαμορφώνουν κατά το δοκούν και όχι πάντα για το συμφέρον των πολιτών κεντρικές δυνάμεις.
Και όταν το σύστημα φτωχαίνει και φτηναίνει τότε χωλαίνει και η δημοκρατία μας και σε περιφερειακό επίπεδο. Και δεν μας ταιριάζει μία κατάσταση χωρίς ελπίδα, για διαχειρήσεις «χαμηλών προσδοκιών και χαμένων ευκαιριών» όπως αναφέρει χαρακτηριστικά ο Σταύρος Παπαθανάκης σε ένα άρθρο του για τις εκδηλώσεις του Άρδα που θα μπορούσαν να είναι ένα παγκόσμιο γεγονός και κατάντησαν ουσιαστικά ανύπαρκτες.
Η πρόταση λοιπόν που προκύπτει μέσα από τις εξελίξεις των πραγμάτων είναι οι περιφερειακές δυνάμεις του τόπου να σταματήσουν απλά να είναι διαχειριστές τοπικοτήτων αλλά να διαμορφώσουν έναν δρόμο περιφερειακού πολιτισμού πάνω στον οποίο να στρώσουν το έδαφος και της αναπτυξιακής προοπτικής του. Μέσα από μία άλλη διαχείριση, με τόλμη και αποφασιστικότητα αλλά κυρίως με την ενεργοποίηση εκείνων των δυνάμεων που πιστεύουν σε αυτήν την προοπτική.
Και τα μέσα ενημέρωσης μπορούν να παίξουν το ρόλο του καταλύτη σε αυτή την αναγεννητική διαδικασία. Αν δεν το πράξουν νομίζω ότι θα αποτελέσουν έναν κρίκο στο παρελθόν του τόπου.
Κλείνω με ένα απόσπασμα από άρθρο του ΒΟΡΕΑ το οποίο δημοσιεύτηκε τον Ιανουάριο του 2006 και φέρει τον τίτλο «Ένα όραμα για τον τόπο» και το οποίο προσυπογράφω:
“Κάθε τόπος και λαός χρειάζεται να έχει όραμα και στόχους .Ο ίδιος ο τόπος ως αυτή καθαυτή κοινωνική, οικονομική, ιστορική, γεωγραφική, πολιτιστική και περιβαλλοντική αξία, είναι από μόνος του η θεμελιώδης συνιστώσα μίας οραματικής τοπικής πρότασης. Το ίδιο και το ανθρώπινο δυναμικό του που είναι ένα ανεκτίμητο κεφάλαιο. Τόπος και ανθρώπινο δυναμικό συνθέτουν ένα όραμα και είναι σε θέση να ενεργοποιήσουν τεράστιες δυνάμεις και άπειρες δυνατότητες.
Προς αυτήν την κατεύθυνση θα έχουμε σταθερή πορεία και τροχιά. Αυτός ο τόπος και οι άνθρωποί του μας έχουν προσφέρει πολλές συγκινήσεις κι ελπίζουμε σε πιο έντονες εκπλήξεις στο μέλλον.
Υπάρχουν περιθώρια για πολλά θετικά. Χρειάζεται όμως να αποκτήσουμε μία πιο θετική ματιά για τον κόσμο και τον εαυτό μας. Τότε ίσως αλλάξουν αρκετά. Πως μπορούμε να ελπίζουμε ότι θα αλλάξουμε τον κόσμο, αν πραγματικά δεν μπορούμε να αλλάξουμε τον εαυτό μας;
Τότε ίσως και συνωμοτήσει και το σύμπαν γι αυτό που ελπίζουμε. Κάθε μικρή αλλαγή σηματοδοτεί και προσδιορίζει τη μεγάλη. Χρειάζονται πολλά μικρά ρυάκια για να έχουμε ένα μεγάλο ποτάμι”
Σας ευχαριστώ για την υπομονή σας».