Εγκληματικότητα και Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης

Η διαφορετική αντίληψη των περιφερειακών ΜΜΕ στην προβολή των ειδήσεων για το έγκλημα και την εγκληματικότητα.
Ο διαφορετικός τρόπος, που επιλέγεται κατεξοχήν από τα περιφερειακά ΜΜΕ για να προβάλλουν τις ειδήσεις που αφορούν στο έγκλημα και την εγκληματικότητα, επισημαίνεται από τη διδάκτορα Εγκληματολογίας της Νομικής Σχολής του ΔΠΘ, Βασιλική Κ. Θεολόγη, στο βιβλίο της με τίτλο «Εγκληματικότητα και ΜΜΕ», που κυκλοφόρησε πριν από λίγες ημέρες από τις Εκδόσεις «Νομική Βιβλιοθήκη».
Στους βασικούς άξονες του βιβλίου εντάσσονται:
• Η έννοια της κατασκευής της είδησης, καθώς το έγκλημα που παρουσιάζεται στις ενημερωτικές ζώνες και τις reality εκπομπές ακολουθεί το τρίπτυχο: εικόνα-κατασκευή-πραγματικότητα.
• Εξηγείται η συνεχής προσφυγή των δημοσιογράφων στις πηγές και αναλύεται ειδικότερα η σχέση του δημοσιογράφου του αστυνομικού/ δικαστικού ρεπορτάζ με τις θεσμικές πηγές του, όπως είναι η Αστυνομία, τα Δικαστήρια, οι Φυλακές.
• Οι συνήθεις παραβατικές συμπεριφορές των δημοσιογράφων, που σημειώνονται κατά τη φιλοξενία ενός εγκλήματος στον τύπο ή με την προβολή ενός ρεπορτάζ, όταν οι πηγές της είδησης δεν ελέγχονται ή δημοσιεύονται στοιχεία που αφορούν προσωπικά δεδομένα ή τα στοιχεία του δημοσιεύματος είναι τμήμα του προανακριτικού υλικού. (δυσφήμηση, διασπορά ψευδών ειδήσεων κλπ).
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν τα ευρήματα της εμπειρικής έρευνας που πραγματοποιήθηκε στα πλαίσια της εκπόνησης της διδακτορικής διατριβής της κας Θεολόγη σε περιφερειακά μέσα της Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης και της Θεσσαλίας, από την οποία προκύπτουν σημαντικά στοιχεία για τις επιλογές των ειδήσεων από τους δημοσιογράφους της περιφέρειας και τους ιδιοκτήτες των μέσων που εργάζονται, τις πηγές στις οποίες ανατρέχουν αλλά και τις τεχνικές που χρησιμοποιούν προκειμένου να φιλοξενήσουν ένα έγκλημα.
Η έρευνα πραγματοποιήθηκε τη χρονική περίοδο Οκτώβριος 2002-Ιανουάριος 2003. Στόχο αποτέλεσε η εξέταση της προβολής της εγκληματικότητας από τα περιφερειακά ΜΜΕ μελετώντας τις απόψεις των Ελλήνων και σε μικρότερο δείγμα Αμερικανών φοιτητών της Νομικής Σχολής, των Δοκίμων Αστυφυλάκων –που λόγω της πρακτικής εκπαίδευσης είχαν μια άμεση ενασχόληση με την αντιμετώπιση του εγκλήματος- και των δημοσιογράφων της περιφέρειας.
• Στο ερευνητικό δείγμα συμμετείχαν 500 σε σύνολο φοιτητές και δόκιμοι αστυφύλακες και 90 δημοσιογράφοι. Παρόλο που το ερωτηματολόγιο περιλάμβανε κλειστού τύπου ερωτήσεις (π.χ. πολλαπλών επιλογών), διχότομες και κατηγορικές ερωτήσεις, ανοικτού τύπου ερωτήσεις και ανοικτές απαντήσεις συμπεριλήφθηκαν επίσης.
Επίσης, επιστρατεύθηκε η μέθοδος της ανάλυσης του περιεχομένου για την επεξεργασία 525 δημοσιευμάτων συνολικά, 454 δημοσιευμάτων του Τύπου και 71 τηλεοπτικών ρεπορτάζ.
• Οι κυριότερες ερευνητικές διαπιστώσεις είναι οι ακόλουθες:
1. Τα περιφερειακά μέσα δεν ακολουθούν τα εθνικής εμβέλειας ΜΜΕ στην επεξεργασία των τοπικών τους θεμάτων. Σε αυτό το συμπέρασμα οδηγεί τόσο η ποιοτική ανάλυση όσο και η ποσοτική. Το 40% των δημοσιογράφων απαντά ότι τα περιφερειακά μέσα δεν έχουν καμία σχέση με τα εθνικής εμβέλειας μέσα ενώ το 20% απαντά μονολεκτικά «όχι».
Τη σαφή διαφοροποίηση επισημαίνουν και οι φοιτητές Έλληνες και Αμερικανοί που με ποσοστό 39,0% θεωρούν ότι τα περιφερειακά ΜΜΕ λειτουργούν διαφορετικά στον τρόπο με τον οποίο επιλέγουν να πληροφορήσουν το κοινό τους, ενώ το 44, 8% εξαρτά τη διαφοροποίηση από την ίδια την είδηση.
Την διαφορετική αντιμετώπιση του εγκλήματος, αποδίδουν στο γεγονός ότι τα περιφερειακά ΜΜΕ αποφεύγουν τον στιγματισμό (29,9%) και στην αντίληψη των δημοσιογράφων να λαμβάνουν υπόψη την αξιοπρέπεια της οικογένειας του δράστη (29, 1%).
2. Ακόμη και η διαμόρφωση της άποψης των φοιτητών για το έγκλημα και την εγκληματικότητα εξαρτάται από τα ΜΜΕ. Σε ερώτημα τι επηρεάζει περισσότερο τον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβάνονται το έγκλημα, οι φοιτητές σε ποσοστό 65,2% απαντούν «το γεγονός ότι η συγκεκριμένη εγκληματική πράξη προβάλλεται από όλα τα ΜΜΕ.»
3. Η ανάγνωση των δημοσιευμάτων για το έγκλημα στον περιφερειακό τύπο, συντελεί στην καλλιέργεια αρνητικού στερεοτύπου για το έγκλημα. Αντίστοιχη και η επίδραση των τηλεοπτικών ρεπορτάζ. Αυτό έχει ως συνέπεια την αλλαγή των καθημερινών συνηθειών των φοιτητών κάποιες φορές λόγω του φόβου του εγκλήματος, όπως ομολογεί το 40,7% , ενώ το 11, 9% απαντά στερεότυπα «ναι».
4. Αρκετές εφημερίδες προχωρούν στην καθιέρωση ενός αρνητικού στερεοτύπου του εγκληματία. Σύμφωνα με την έρευνα λόγοι ανταγωνισμού 44,1% και αύξησης της κυκλοφορίας του εντύπου 51,5% οδηγούν τα ΜΜΕ στην αρνητική παρουσίαση του εγκλήματος και των πρωταγωνιστών του.
5. Το θύμα- όταν αναφέρεται- αντιμετωπίζεται με συμπόνια και κατανόηση, (45,8%).
6. Η προβολή μιας ποινικής δίκης από τους δημοσιογράφους, ακολουθεί τους κανόνες που υπαγορεύει το μέσο στο οποίο εργάζονται, επισημαίνει το 56,0%, ενώ μόλις το 9, 3% απαντά «σύμφωνα με τον τρόπο που υπαγορεύει η επαγγελματική πρακτική.» Η συγκεκριμένη προβολή διαφαίνεται να επηρεάζει την κρίση των δικαστών, νομοθετών, αστυνομικών, σύμφωνα με το 44,6%.
7. Σε ένα θέμα που αφορά αδίκημα του κοινού ποινικού δικαίου, η κυριότερη πηγή των δημοσιογράφων είναι συνήθως τα δελτία τύπου της αστυνομίας! (61,9 %).
8. Η κυριότερη τεχνική που χρησιμοποιείται για την προβολή του εγκληματικού επεισοδίου είναι το «ψυχρό», αντικειμενικό ρεπορτάζ, χωρίς δραματοποίηση, δηλαδή τηλεσκηνοθεσία, πομπώδεις εκφράσεις ή ελκυστικούς τίτλους.(79, 7%).
Αντίθετα, επιλέγονται κατά πλειοψηφία, τίτλοι και λέξεις ουδέτερες προς το έγκλημα. Οι δημοσιογράφοι απαντούν ότι φροντίζουν να βρουν έναν τίτλο που θα προσελκύσει από την πρώτη στιγμή το ενδιαφέρον των αναγνωστών/ τηλεθεατών, θέτοντας στο επίκεντρο το ίδιο το έγκλημα, 79, 5%.
9. Δεν ακολουθούν όλα τα περιφερειακά μέσα την ίδια εφαρμογή, καθώς διαφορετικοί παράγοντες που σχετίζονται κυρίως με τις επιθυμίες των ιδιοκτητών των ΜΜΕ και τα επικείμενα κέρδη, συγκαθορίζουν το ύφος του κάθε μέσου και τις αντίστοιχες επιλογές.
10. Η αρνητική αναπαράσταση του δράστη κλιμακώνεται σε περιόδους επίτασης του εγκληματικού φαινομένου, όπου διαφαίνεται ότι η φαινομενική ουδετερότητα της είδησης υποχωρεί έναντι της αρνητικής εικόνας. Χαρακτηριστικές οι περιπτώσεις των βιασμών (36,9%) και τις εκμετάλλευσης ανηλίκων (38,7%).
11. Τα περιφερειακά ΜΜΕ ασχολούνται ελάχιστα με τα αίτια που οδήγησαν στην εκδήλωσης της συγκεκριμένης εγκληματικής συμπεριφοράς, αντιθέτως δίνουν έμφαση στην κοινωνική αντίδραση την οποία παρουσιάζουν ως αποτέλεσμα της αποσπασματικής δράσης της αστυνομίας. Ευθύνες επίσης επιρρίπτουν και στην Πολιτεία για τη χάραξη της εφαρμοζόμενης αντεγκληματικής πολιτικής.
12. Στα συνήθη προβλήματα κατά την άσκηση του δημοσιογραφικού επαγγέλματος, εντάσσεται η αντιμετώπιση κανόνων ηθικής,. Στο σχετικό ερώτημα το 35,8% των δημοσιογράφων απαντά «ναι» και το 39, 5% απαντά «κάποιες φορές».
Η διακριτικότητα (27,5%) και η επαγγελματική ακεραιότητα και ευθύνη (27,5 %) αντίστοιχα είναι οι κυριότεροι κανόνες συμπεριφορά με τους οποίους ήλθαν αντιμέτωποι οι δημοσιογράφοι.
Τα παραπάνω διλήμματα εντοπίστηκαν κυρίως σε περιπτώσεις διαφθοράς προσώπων της τοπικής αυτοδιοίκησης και προέδρων οργανισμών, όπως προκύπτει από σχετικές απαντήσεις των εκδοτών και ιδιοκτητών, αρχισυντακτών και διευθυντών ειδήσεων, στις ατομικές συνεντεύξεις που προηγήθηκαν.