Τι πέτυχε και πού απέτυχε το ΠΑΣΟΚ

Της Χαράς Κεφαλίδου

Στην εποχή του ΔΝΤ ακούγεται παράταιρο να στοχάζεται κανείς τη σοσιαλιστική του ταυτότητα - σίγουρα υπάρχουν πολύ πιο επείγοντα θέματα να ασχοληθεί κανείς.

Πλην, όμως, η ταυτότητα ενός πολιτικού φορέα είναι θεμελιώδες θέμα: είναι πυξίδα για τον τρόπο που ο φορέας διαχειρίζεται τα κοινά. Πολλά άλλαξαν από το 1974, το 1981 και το 2010.

Κανονικά θα έπρεπε να έχουμε αλλάξει κι εμείς, το κατ’ εξοχήν κόμμα της αλλαγής. Δεν συνέβη με τον ρυθμό που μερικοί θα θέλαμε. Οι «αρχικές συνθήκες» στις οποίες γεννήθηκε το ΠΑΣΟΚ σημάδεψαν τη μετέπειτα πορεία του. Το εγχείρημα του 1974 διατυπώθηκε στην κυρίαρχη γλώσσα της εποχής: ένα μείγμα λαϊκισμού, κρατισμού και ρητορικής «αντί».

Αν και αλλάξαμε πολλά, μερικές δομικές παράμετροι της λειτουργίας του δημόσιου βίου δεν άλλαξαν. Πετύχαμε και αποτύχαμε ταυτόχρονα. Είμαστε περήφανοι για τις επιτυχίες μας, αλλά είναι σημαντικό να μάθουμε από τα λάθη μας. Αλλιώς δεν πρόκειται να εξελιχθούμε.

Παραλάβαμε ένα πελατειακό κράτος και το διαιωνίσαμε. Δημιουργήσαμε και ενισχύσαμε σημαντικούς θεσμούς (π.χ ΕΣΥ, συνεταιρισμούς), οι οποίοι όμως αλώθηκαν από την κομματικοποίηση, την κακοδιαχείριση και τη διαφθορά.

Διογκώσαμε το κράτος και δανειστήκαμε για να το συντηρήσουμε. Κομματικοποιήσαμε τη διοίκηση, πιστεύοντας αφελώς ότι θα την αλλάζαμε εκ των έσω.

Ήμασταν καχύποπτοι απέναντι στην αγορά, υπονομεύοντας την επιχειρηματικότητα και την παραγωγή πλούτου. Διαιωνίσαμε τη συγκρουσιακή πολιτική κουλτούρα, ακυρώνοντας έτσι ώριμες αλλαγές. Συχνά ταυτίσαμε το δημόσιο συμφέρον με τον κρατικό γιγαντισμό και το συμφέρον των συνδικάτων. Τα προβλήματα που έχουμε σήμερα να διαχειριστούμε είναι και δικό μας δημιούργημα.

Ποια πρέπει να είναι η νέα πυξίδα μας; Κεντρική αξία για τους κεντροαριστερούς είναι ο «κοινωνιοκεντρισμός»: ο πολίτης δεν μπορεί να υπάρξει έξω από την κοινωνία. Η κοινωνία δεν είναι ένα άθροισμα συναλλασσομένων, αλλά κοινότητα αλληλέγγυων ανθρώπων.

Ο πολίτης ενδυναμώνεται όταν ενισχύεται η δημόσια σφαίρα. Χωρίς ποιοτικά δημόσια αγαθά (ασφάλεια, υγεία, εκπαίδευση, περιβάλλον), δεν υπάρχει ρωμαλέα δημόσια σφαίρα. Τα ποιοτικά δημόσια αγαθά τα χρηματοδοτεί μια ακμαία οικονομία της αγοράς και τα διαχειρίζεται μια ακομμάτιστη, αδιάφθορη, επαγγελματικά οργανωμένη κρατική μηχανή.

Η αγορά δεν είναι σκοπός, αλλά αποτελεσματικός μηχανισμός παραγωγής πλούτου, χώρος έκφρασης και ανακάλυψης των ανθρώπινων αναγκών. Ο τρόπος που λειτουργεί η αγορά καθορίζεται από το πώς ενσωματώνεται στο ευρύτερο πλαίσιο των αξιών που συνέχουν την κοινωνία. Η οικονομία της αγοράς, όμως, δεν παράγει μόνο πλούτο αλλά και ανισότητες που υπονομεύουν την πολιτική κοινότητα. Οι σύγχρονοι σοσιαλδημοκράτες το γνωρίζουν και προσπαθούν να πετύχουν λεπτούς συμβιβασμούς.

Οι κεντροαριστεροί δεν είναι εξ ορισμού προοδευτικοί, αλλά μόνο στο μέτρο που διαθέτουν σύνθετη, εξελισσόμενη σκέψη. Στοχεύουν στην προαγωγή του κοινού καλού, γνωρίζοντας τις αντιφατικές δυνάμεις που το προάγουν: την αλληλεγγύη της κοινότητας και την ιδιοτέλεια της αγοράς. Είναι ανοιχτοί στην αλλαγή, όχι χάριν της αλλαγής, αλλά επειδή οι μεταρρυθμίσεις είναι αναγκαίες για να προσαρμόζονται οι θεσμοί σε νέα δεδομένα.

Θα πείτε ίσως ότι αυτά είναι ψιλά γράμματα στην Ελλάδα του Μνημονίου. Διαφωνώ. Ως κυβερνήτες παίρνουμε σήμερα μέτρα που δεν θα παίρναμε σε κανονικές συνθήκες. Αυτό είναι ένα ακόμα μάθημα που πρέπει να πάρουμε από την κρίση: ο κεντροαριστερός κυβερνήτης δεν είναι πρώτα ιδεολόγος και μετά κυβερνήτης, αλλά το αντίθετο. Διαχειρίζεται τα προβλήματα όπως αυτά παρουσιάζονται, όχι όπως θα τα ήθελε. Οτιδήποτε άλλο προδίδει ιδεοληψία ή ανευθυνότητα.

Αν σε κάτι πρέπει να μας κάνει σοφότερους η κρίση, αυτό είναι ότι η στασιμότητα φέρνει θάνατο. Όσο δεν αλλάζουμε έγκαιρα τους θεσμούς, αυτοί γίνονται σκληρωτικοί και διογκώνουν το κόστος της αναπόφευκτης αλλαγής. Για να αλλάξουμε τη χώρα πρέπει να αλλάξουμε τους εαυτούς μας.

Όχι να καταδικάσουμε το παρελθόν μας, αλλά να το εντάξουμε σε μια καινούργια «αυτο-εικόνα». Να ξαναγίνουμε αυτό που ξεκινήσαμε να είμαστε το 1974: φορέας αλλαγής.