Πώς αντιμετώπιζαν οι μυστικές υπηρεσίες των ΗΠΑ την πιθανότητα ανάληψης της εξουσίας από το ΠΑΣΟΚ το 1981

Την πιθανότητα επέμβασης του στρατού για να αποτραπεί η εφαρμογή του προγράμματος του Ανδρέα Παπανδρέου, το 1981 στην εξουσία, εξέταζαν οι ΗΠΑ, καθώς προτιμούσαν την ομαλότητα και σταθερότητα που πρόσφερε η υποψηφιότητα του Γεωργίου Ράλλη. Οι συνταρακτικές αυτές αποκαλύψεις καταγράφονται στο βιβλίο του Μιχάλη Ιγνατίου και του Μάριου Ευρυβιάδη με τον τίτλο «CIA: Ο απόρρητος φάκελος για τον Ανδρέα» και μέρος του, παρουσιάζονται στο κυριακάτικο Έθνος.

Σύμφωνα με τα στοιχεία που αποκαλύπτει το βιβλίο, λίγο πριν έρθει στην εξουσία ο Ανδρέας Παπανδρέου έγιναν αλλεπάλληλες συσκέψεις στην Ουάσιγκτον. Από τις απόρρητες εκθέσεις προκύπτει ότι οι ΗΠΑ ήλπιζαν πως, εάν το ΠΑΣΟΚ κέρδιζε τις εκλογές, ο Κωνσταντίνος Καραμανλής και ο στρατός θα απέτρεπαν τον Παπανδρέου στην εφαρμογή του ριζοσπαστικού προγράμματός του. Σε ένα από τα τηλεγραφήματα οι αξιωματούχοι της πρεσβείας σημείωναν: «Πιστεύουμε πως ένα πραξικόπημα σχεδόν σίγουρα θα ήταν υπέρ των ΗΠΑ». Είναι χαρακτηριστικό ότι πριν οριστεί η ημερομηνία των εκλογών του 1981, ο Λευκός Οίκος έδωσε εντολή για τη συγγραφή νέου ψυχολογικού πορτρέτου του Ανδρέα Παπανδρέου.
Ο κίνδυνος
Στις αρχές του 1981, οι Αμερικανοί συμπέραναν ότι ήταν υπαρκτός ο κίνδυνος να κερδίσει τις ελληνικές εκλογές ο Ανδρέας Παπανδρέου, παρά το γεγονός ότι ήταν αλληλοσυγκρουόμενα τα μηνύματα που κατέφθαναν στην Ουάσιγκτον από τον πρέσβη στην Αθήνα Ρόμπερτ Μακλόσκι και τον δεύτερο στην ιεραρχία Μίλτον Κόβνερ (Milton Kovner), ο οποίος, μετά την αναχώρησή του από την ελληνική πρωτεύουσα, έλαβε τον τίτλο του National Intelligence Officer για τη Δυτική Ευρώπη με έδρα τα κεντρικά γραφεία της CIA στο Λάνγκλεϊ της Βιρτζίνια. (1)
Στο πλαίσιο της αντιμετώπισης του ηγέτη του ΠΑΣΟΚ, συγκαλούνταν συσκέψεις στις οποίες συμμετείχαν αξιωματούχοι με εμπειρίες από την ενασχόλησή τους με την Ελλάδα και το πολιτικό της σύστημα. Σε μία εκ των συσκέψεων έλαβαν μέρος όλοι οι διευθυντές των αμερικανικών μυστικών υπηρεσιών, συμπεριλαμβανομένων των αρχηγών και των υπαρχηγών της NSA, της CIA και της DIA. Ανάμεσα σ’ αυτούς που συμμετείχαν ήταν ο Γουίλιαμ Κέισι και ο Μπόμπι Ρέινμαν της CIA, ο στρατηγός Τάινγκε (Tighe) της DIA και η Αν Ζ. Καρακρίστι, που τότε ήταν το νούμερο δύο της NSA. Τα βασικά συμπεράσματα, που δεν άλλαξαν μέχρι τις εκλογές της 18ης Οκτωβρίου 1981, ήταν τα εξής:
Πρώτον: Οι Ηνωμένες Πολιτείες προτιμούσαν την ομαλότητα και τη σταθερότητα που πρόσφερε η υποψηφιότητα του πρωθυπουργού Γεωργίου Ράλλη.
Δεύτερον: Απέρριπταν κάθετα την αβεβαιότητα και τον ριζοσπαστισμό που εκπροσωπούσε ο Ανδρέας Παπανδρέου. Ήλπιζαν -όπως σημείωναν στα κείμενά τους- πως, εάν το ΠΑΣΟΚ κέρδιζε τις εκλογές, ο συντηρητικός πρόεδρος Κωνσταντίνος Καραμανλής και ο στρατός θα απέτρεπαν τον Παπανδρέου από το να επιδιώξει την εφαρμογή του ριζοσπαστικού του προγράμματος.
Τρίτον: «Σαν ακαδημαϊκή άσκηση», οι Αμερικανοί πίστευαν ότι «ένα πραξικόπημα σχεδόν σίγουρα θα ήταν υπέρ των ΗΠΑ. Τα συμφέροντά μας για τις βάσεις και τις εγκαταστάσεις μας θα ήταν, πιθανόν, εξασφαλισμένα με μια στρατιωτική ή πολιτική δεξιά κυβέρνηση», τόνιζαν σε τηλεγράφημα με ημερομηνία 11 Μαΐου 1981. (2)
Σε όλες τις συσκέψεις κυριάρχησε η άποψη ότι η εκλογή του ιδρυτή του ΠΑΣΟΚ ισοδυναμούσε σχεδόν με καταστροφή για τα αμερικανικά στρατηγικά συμφέροντα.
Όλοι όσοι συμμετείχαν δεν απέκλειαν -αντίθετα, εύχονταν- να «επέμβει ο στρατός». Μια τέτοια «ευχή» όμως εύκολα θα μπορούσε να παρεξηγηθεί και να εκληφθεί ως ανοχή ή παραίνεση σε στρατιωτική επέμβαση και εκτροπή. Είναι γεγονός ότι τα μέλη του κλιμακίου της CIA δεν θα έκλαιγαν για την «απώλεια» - άλλωστε, ο Γκας Λάσκαρης Αβρακότος εξέφρασε και δημόσια αυτή του την επιθυμία.
(1). Απόρρητο έγγραφο του National Intelligence Council - Γραφείο του Director of Central Intelligence, 14 Μαρτίου 1984. Το έγγραφο αποχαρακτηρίστηκε στις 22 Ιουλίου 2008. To 1981 o Κόβνερ είχε τον τίτλο του Deputy Chief of Mission στην αμερικανική πρεσβεία της Αθήνας και συνήθιζε να παραθέτει δείπνα για όσους χαρακτήριζε «πηγές του στην Ελλάδα». Ο Κόβνερ παρέμεινε νούμερο δύο στην πρεσβεία και επί θητείας του πρέσβη Μοντίγκλ Στερνς.
(2). Τηλεγράφημα από την αμερικανική πρεσβεία της Αθήνας προς τον υπουργό Εξωτερικών στην Ουάσιγκτον με θέμα «Προοπτικές αστάθειας στην Ελλάδα». Ημερομηνία: 11 Μαΐου 1981, ώρα: 14.45.
Οι απόρρητες εκθέσεις
Ο «παρανοϊκός» ηγέτης και οι πιθανότητες εκλογής του
Η θέση για την πιθανότητα επέμβασης του στρατού συμπεριλαμβάνεται σε απόρρητες εκθέσεις που παραδόθηκαν στον τότε πρόεδρο Ρόναλντ Ρίγκαν, ο οποίος έτρεφε παθολογικό μίσος για τον Παπανδρέου. Ούτε η μεσολάβηση σημαντικών χρηματοδοτών των προεδρικών του εκστρατειών, όπως του ομογενούς δισεκατομμυριούχου Αλεξ Σπανός, του άλλαξαν γνώμη και επέμενε μέχρι το τέλος της θητείας του ότι ο πρωθυπουργός της Ελλάδας δεν θα περνούσε ποτέ το κατώφλι του Λευκού Οίκου. Την ίδια θέση υποστήριξε και ο τότε αντιπρόεδρος Τζορτζ Μπους, την οποία τήρησε και στη διάρκεια της δικής του προεδρίας.
Ο Σπανός, που είχε τη δυνατότητα να συνομιλεί συχνά με τον πρόεδρο Ρίγκαν και τον υπουργό Άμυνας Κάσπαρ Γουαϊνμπέργκερ, υποστήριξε ότι ο Παπανδρέου «ερέθισε την κυβέρνηση Ρίγκαν και γενικότερα τους Αμερικανούς, οι οποίοι δεν μπορούσαν πλέον να τον ανεχτούν». (3) Προφανώς, επειδή δεν μπορούσαν να τον τιμωρήσουν με άλλο τρόπο, ο Λευκός Οίκος και οι άλλες υπηρεσίες χτύπησαν αλύπητα την οικονομία της Ελλάδας. Ο Σπανός σημειώνει ότι η διαμάχη του Ρίγκαν με τον Παπανδρέου «έφερε αρνητικές επιπτώσεις στον τουρισμό, στις επενδύσεις, καθώς και στις ήδη επισφαλείς ελληνοτουρκικές σχέσεις αναφορικά με το Κυπριακό». (4)
Το πορτρέτο
Είναι χαρακτηριστικό το γεγονός ότι, πριν ακόμη οριστεί η ημερομηνία πραγματοποίησης των εκλογών του 1981, ο Λευκός Οίκος έδωσε εντολή για τη συγγραφή νέου ψυχολογικού πορτρέτου του Ανδρέα Παπανδρέου, όπως και για την εκπόνηση μελέτης με τις επιλογές των ΗΠΑ σε περίπτωση που εκλεγόταν. Το πρώτο προσχέδιο (draft), που ολοκληρώθηκε τον Ιούλιο του 1981, βρίθει ανακριβειών και έντονα αρνητικών αναφορών. Σε μία εξ αυτών, που δεν στηρίζεται σε στοιχεία, αναφέρεται η εξής άποψη διπλωμάτη που υπηρέτησε στην Ελλάδα: «Παρόλο που για πολλά χρόνια υπήρχε η υποψία ότι ενδέχεται να υπάρχει σχέση ανάμεσα στην πολιτική συμπεριφορά του Ανδρέα Παπανδρέου και στην παρανοϊκή νεύρωση, δίσταζα να επιχειρήσω να εδραιώσω αυτόν τον συσχετισμό, εξαιτίας της ιδέας που ως νομικός είχα για την παράνοια. Μου φαινόταν δύσκολο να συμβιβάσω την εικόνα της παράνοιας με τον διακεκριμένο οικονομολόγο που έφτασε στην κορυφή του επιστημονικού του πεδίου». (5)
Για τη συγγραφή της μελέτης της ελληνικής πολιτικής σκηνής και του αρνητικού πορτρέτου από το Εθνικό Κέντρο Αξιολόγησης Ξένων Ηγετών (National Foreign Assessment Center - NFAC) ζητήθηκε η συνδρομή της αμερικανικής πρεσβείας και του κλιμακίου της CIA στην Αθήνα, όπως και αξιωματούχων, πολιτικών και διπλωματών, που είχαν συνομιλήσει με τον Ανδρέα Παπανδρέου. Η πρεσβεία και το κλιμάκιο της Κεντρικής Υπηρεσίας απέστειλαν επτά μακροσκελή τηλεγραφήματα.
Τα πέντε παραμένουν απόρρητα, αν και το περιεχόμενό τους είναι λίγο-πολύ γνωστό από άλλα παρόμοια έγγραφα που εστάλησαν στην Ουάσιγκτον το 1982 και τα οποία περιέχουν τους γνωστούς αρνητικούς χαρακτηρισμούς για τον Παπανδρέου. Η συνεισφορά πρώην αξιωματούχων, όπως του Τζον Όουενς και του Τζορτζ Μπάρμπις (Barbis - Βαρβιτσιώτης), αλλά και του πρώην πρέσβη Τζακ Κιούμπις (Kubisch), ήταν σημαντική. Περιέγραψαν με μελανά χρώματα τον Παπανδρέου.
(3). Alex Spanos, Sharing the Wealth: My Story, σε συνεργασία με τον Μαρκ Σιλ και τη Ναταλία Κασπαριάν, Washington, D.C.: Regnery Publishing, Inc., 2002.
(4). Sharing the Wealth: My Story, ό.π.
(5). Το πρώτο NFAC Intelligence Assessment PA 81 ? 10285X, με τίτλο Andreas Papandreou of Greece: His Personality and Political Behavior, ολοκληρώθηκε τον Ιούλιο του 1981. Παρά τις προσπάθειες ερευνητών και δημοσιογράφων να το αποχαρακτηρίσουν, το πορτρέτο παραμένει και σήμερα «άκρως απόρρητο», οπότε απαγορεύεται η δημοσίευσή του. Οι συγγραφείς σέβονται τους αμερικανικούς νόμους που απαγορεύουν τη δημοσιοποίηση απόρρητων εγγράφων.
Το έκτο τηλεγράφημα
«Η νίκη του ΠΑΣΟΚ θα προκαλέσει αστάθεια»
Το έκτο τηλεγράφημα, που εστάλη στις 18 Μαρτίου 1981 και αποκαλύπτεται για πρώτη φορά στην ολότητά του, συνέταξε ο Μίλτον Κόβνερ, ο οποίος τρία χρόνια μετά έλαβε μετάθεση στο γραφείο του αρχηγού της CIA.
Το υπέγραψε ο πρέσβης Μακλόσκι, ο οποίος ανέφερε: «Με ότι προμηνύει αυτό για τις ΗΠΑ και τα συμφέροντά μας εδώ, γίνεται όλο και πιο σαφές τους τελευταίους μήνες ότι υπάρχουν ίσες πιθανότητες για το ΠΑΣΟΚ να αναδειχτεί πρώτο κόμμα στις εκλογές αυτές». Προέβλεπε επίσης ότι «η Ελλάδα μπορεί να οδεύσει προς μια περίοδο κυβερνήσεων συνασπισμού, με πιθανό αποτέλεσμα την αστάθεια».
Σημείωνε ακόμη τα εξής: (6)
«Η εντύπωσή μας είναι ότι ούτε η ΝΔ ούτε το ΠΑΣΟΚ έχουν συγκεντρώσει ιδιαίτερη δυναμική από την αρχή του έτους για να εξασφαλίσουν τη νίκη.
Αν συνεχιστεί αυτή η τάση, από την οποία δεν βγαίνει συμπέρασμα, η Ελλάδα δεν θα έχει κόμμα με πλειοψηφία, και μάλλον δεν είναι ευνοϊκές οι συνθήκες για κυβέρνηση συνασπισμού.
Με την κατάσταση ως έχει αυτήν τη στιγμή, πιστεύουμε ότι οι πιθανότητες είναι σχεδόν ίσες το ΠΑΣΟΚ, με όσες περιπλοκές προκύπτουν για τα συμφέροντά μας, να βγει πρώτο κόμμα με μικρή διαφορά».
(6). Εμπιστευτικό τηλεγράφημα - Ημερομηνία: 18 Μαρτίου 1981, Ωρα: 11.44, ΑΠΟ: Αμερικανική πρεσβεία, Αθήνα, ΠΡΟΣ: Υπουργό Εξωτερικών, Ουάσιγκτον. ΘΕΜΑ: Ελληνικές εκλογές - Προκαταρκτική πρόβλεψη
Η απειλή
«Κάτι που θα θυμίζει την περίοδο 1965 - 67»
Το έβδομο τηλεγράφημα που εστάλη στις 11 Μαΐου 1981 και αποκαλύπτεται επίσης για πρώτη φορά στην ολότητά του συνέταξε και πάλι ο Μίλτον Κόβνερ. Το υπέγραψε ο πρέσβης Μακλόσκι. Βασικά, οι Αμερικανοί αξιωματούχοι προέβλεπαν περίοδο «που θα θυμίζει την περίοδο 1965-67» και τόνιζαν ότι, «αν και η δημοτικότητα του προέδρου [Καραμανλή] έχει μειωθεί, εντούτοις θεωρείται σημαντική σταθεροποιητική δύναμη στη χώρα. [Είναι] ο άντρας που ως πρόεδρος θα εξασφαλίσει σταθερότητα, ακόμη κι αν το ΠΑΣΟΚ σχηματίσει κυβέρνηση».
Χωρίς να έχουν αντιληφθεί τις εσωτερικές διεργασίες στην ελληνική κοινωνία που έστρωναν τον δρόμο για την «Αλλαγή» του Οκτωβρίου, οι αξιωματούχοι της πρεσβείας εξέταζαν όλα τα ενδεχόμενα, φτάνοντας μέχρι την ιδέα του πραξικοπήματος. Στο τηλεγράφημα υπογράμμιζαν χωρίς αιδώ ότι «πιστεύουμε πως ένα πραξικόπημα σχεδόν σίγουρα θα ήταν υπέρ των ΗΠΑ. Τα συμφέροντά μας για τις βάσεις και τις εγκαταστάσεις μας θα ήταν, πιθανόν, εξασφαλισμένα με μια στρατιωτική ή πολιτική δεξιά κυβέρνηση. Ένας τοπικός πόλεμος -για παράδειγμα, μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας- θα μπορούσε να σημάνει τη διακοπή λειτουργίας μερικών από τις εγκαταστάσεις μας εδώ, αφού οι Έλληνες δείχνουν ότι μπορεί να "περιορίσουν" τις δραστηριότητές μας σε τέτοιες περιπτώσεις. Ανάληψη κυβέρνησης από την κομμουνιστική Αριστερά, νόμιμα ή με άλλα μέσα, προφανώς θα σήμαινε το τέλος για όλες τις αμερικανικές εγκαταστάσεις εδώ». (7)
(7). ΑΠΟΡΡΗΤΟ, Ημερομηνία: 11 Μαΐου 1981, Ωρα: 14.45, ΑΠΟ: Αμερικανική πρεσβεία, Αθήνα, ΠΡΟΣ: Υπουργό Εξωτερικών, Ουάσιγκτον, ΘΕΜΑ: Προοπτικές αστάθειας στην Ελλάδα.